‏ نوشتار خبر در سبک ژورنالیستی ‏

ویرایش از متن تا متدخبر

هر واقعیتی را نمی توان خبر نامید، زیرا ‏؛ خبر پیامی است که احتمال صدق و کذب( راستی و نادرستی )  در آن وجود دارد. ‏

نوشتن یا نگارش، نوعی رسانه ی مجازی،برای انتقال اطلاعات است ، که با آن می‌توان ‏مفاهیم و اندیشه‌ها را بیان و صورت‌بندی کرد، و یا آن ها را پرورش و اشاعه داد.

 نوشتن ‏،همچنین عملی است که به کمک آن می‌توان اطلاعات و اندیشه‌ها را تحلیل، بررسی و ‏بازبینی کرد. نگارش، می‌تواند به عنوان ابزاری برای استدلال و استنتاج و ابهام‌زدایی به کار ‏رود.‏

کلیدواژه: دانش اطلاع رسانی ، ویرایش خبری ، سبک ژورنالیستی، مراحل و متد ‏نوشتن خبر ‏

اگر خبر  نویسی را سبکی ازنوشتن بدانیم - اصطلاحا در ادبیات و نگارش،به آن سبک ‏‏«ژورنالیستی » گفته می شود- بنابراین«خبر»،نوشتاری است، که در قالب و سبک،گزارشی،واقعیت،وقایع ومستند نگاری،به بیان موضوع می پردازد،که اکثرا جنبه ی ‏خبری دارند و به بیان واقعیت ها می پردازند .

‏ بیان و نوشتار خبر ی ، الزاما" مرتبط با  گزارش رویدادهای جاری نیست،  ممکن است ‏واقعه ای که سال ها ی  قبل رخ داده با نمایان شدن اطلاعات تازه ، «ارزش خبری»  پیدا ‏کند، مانند؛ «اکتشافات باستانشناسی».‏

یا ممکن است ، خبر رویدادی باشد که قرار است اتفاق بیافتد،  اما هنوز رخ نداده است ، ‏یا  مر بوط به رویدادی  باشد،که برای یک نفر یا گروهی ارزش خبری دارد، ولی  برای گروه ‏دیگر، ممکن است بی ارزش باشد ، زیرا ؛ هر روز صدها و شاید هزاران رویداد کوچک و بزرگ ‏در جهان اتفاق می افتد، اما امکان تهیه ی گزارش و خبر از همه آن ها وجود ندارد.اهیمت ‏‏«شناخت ارزش» ها ی خبری، در ا ین است که می تواند هم «خبرنگار» را در شناخت و ‏فهم خبر یاری کند و هم در« تنظیم خبر»، مورد بهره برداری قرار می گیرد. بنا براین ؛نوشتن  ‏و بیان خبر عموما ، ازسه نقطه آغاز می شود ؛  ‏

‏1.‏مرحله  پیش از نوشتن  خبر  (‏Prewriting‏). ‏

در این مرحله خبرنویس،به دنبال موضوع و فکری می گردد تا آن را به عنوان مضمون، ‏منعکس یا درج نماید و یا  بر چاپ برساند.خبر نویس(خبرنگار)؛طبعاً در این مرحله ‏با توجه به مضمون به دنبال زبان خاصی (سبک خبری ) می گردد، که برازنده ی آن ‏موضوع در زمینه ی  خبرنگاری  باشد. در «خبر»، برخلاف ادبیات ،که رمز و راز و ‏استعاره و ایهام و ابهام ،دستمایه های انگاره سازی هستند، صراحت و ایجاز از ‏اهمیت خاص برخوردارند.‏

‏2.‏مرحله نوشتن (‏Writing‏). ‏

شامل همه فعالیت هایی می شود که به مضمون، شکل اولیه را در قالبی که کاملاً ‏پخته نیست (از جنبه نوشتاری) می دهند.‏

نوشتن یا نگارش عملی است که بشر به وسیله آن اندیشه‌هایش را مصور می‌کند.  ‏با آغاز نوشتن گام بزرگی در تمدن  و فرهنگ بشری برداشته شد. دو کارکرد اصلی ، ‏برای نوشتن متصور است ؛ اول ؛  ثبت اطلاعات ، دوم ؛ نشر اطلاعات. ‏

اگرکارکرد عمده ی «سخن گفتن» را نشر اطلاعات و برقراری ارتباط با دیگران بدانیم ،‏اما دلیل ابتدایی«نوشتن»ترس انسان ازفراموشی ونیاز به ثبت وقایع و دانسته‌ها ‏بوده‌است.به بیانی دیگر؛نوشتن یا نگارش نوعی رسانه ی مجازی،برای انتقال ‏اطلاعات است ، که با آن می‌توان مفاهیم و اندیشه‌ها را بیان و صورت‌بندی کرد، و یا ‏آنها را پرورش و اشاعه داد.‏

نوشتن همچنین عملی است که به کمک آن می‌توان اطلاعات و اندیشه‌ها را تحلیل، ‏بررسی و بازبینی کرد. نگارش، می‌تواند به عنوان ابزاری برای استدلال و استنتاج و ‏ابهام‌زدایی به کار رود.‏

‏3.‏مرحله پس از نوشتن (ویرایش) ‏Post writing - editing‏. ‏

شامل همه کنش هایی می شود که طی آن ها نویسنده و روزنامه نگار مرحله ‏نوشتن را مورد بازنگری قرار می دهند و تغییرات لازم را در مکتوب ایجاد می کنند. ‏البته این مراحل الزاماً به طرزی پیاپی به وقوع نمی پیوندند، اما باید  توالی آنها در ‏هنگام آموزش این فن رعایت شود. آن چه در مرحله سوم، چه از نظر تغییرات ‏ساختاری و چه از لحاظ اصلاحات نگارشی رخ می دهد، ویرایش نامیده می شود که ‏تقریباً معادل «اِدیت» انگلیسی است، و کسی که این کار را انجام می دهد- چه ‏نویسنده و چه فرد ثالث-« ویراستار» نام دارد. ‏

متنی که ویرایش می شود، عملاً قدرت تأثیرگذرای بیشتری پیدا می کند.البته ویرایش ‏الزاماً در چارچوب ویرایش نوشتاری خلاصه نمی شود و مفهوم عام آن تغییر(‏Change‏)، ‏تصحیح (‏Correct‏) و اصلاح و تعدیل (‏Modify‏) متن (برنامه و فیلم) است. ‏

در مورد متن باید گفت که عمل «ادیت» یعنی ویرایش نهایتاً تدارک متن برای چاپ ‏است. اما این پردازش متن عملاً مفاهیم گوناگون به خود گرفته است.‏

ویرایش رسم الخطی

‏ یکی از مفاهیم جاری در میان روزنامه نگاران است و مراد از آن، این است که هر نشریه ‏برای خود از یک رسم الخط پیروی می کند. مثلاً من باب سلیقه «هیئت» را «هیأت» می ‏نویسد، و «مسئله» را به این صورت: «مسأله»، «می» علامت مضارع را به فعل نمی ‏چسباند، «گردد» را به «شود» تبدیل می کند ودر این نوع ویرایش، ویراستار متن مورد نظر ‏را مطابق رسم الخط  نشریه  اش ، ویراستاری می کند.‏

ویرایش در جهت ایجاز

‏«ایجاز»؛یعنی خلاصه کردن و پیراستن شعرونثرازحواشی و زوائداست .به طوری که، ‏بیشترین  منظور از بیان موضوعی یا مفهومی،در عین داشتن کمترین تعداد کلمات، ابیات ‏و جملات،گفته و رسانده شود.‏

این خلاصه گرایی تا جایی  اهمیت ادبی و نگارشی دارد که ،فهم مخاطبان از اشعار و ‏متون موجز( ایجاز شده ) مخدوش نشود.باید توجه داشت ، که هر خلاصه نویسی و کوتاه ‏گویی را نمی شود « ایجاز » یا موجز نامید ، زیرا مخاطبین  درجات مختلفی از فهم ودرک ‏موضوعی را دارا هستند .  ایجاز ؛ با  ساده نویسی  شروع می‌شود و سپس به لایه‌ها و ‏اعماق چندگانه معنایی می‌رسد. ایجاز های ادبی و نگارشی ، زمانی می تواند معرف ‏نویسنده و یا گوینده ی خود باشد ، که تعداد کلمات ، جهات عروضی و ادبی آن ، و عمق ‏لایه‌های قابل ادراک به آموخته‌ها، تجربیات ادبی و کلامی ، حالات تاثیر گذار  بر ذخائر ‏ذهنی و  شخصی  ایجاز گو و موجز شنو ، دقیقا حرفه ای انتخاب شده باشند . ‏

مصداق ادبی و معنایی ایجاز گویی از بیان حافظ ؛ ‏

الا ای طوطی گویای اسرار / مبادا خالیت شکر ز منقار؛

سخن سربسته گفتی با حریفان / خدا را زین معما پرده بردار؛

چه ره بود این‌که زد در پرده مطرب؟ / که می‌رقصند باهم مست و هشیار؛

‏«بیا و حال اهل درد بشنو / به لفظ اندک و معنی بسیار »‏

ایجاز نویسی در  ویرایش خبر و گزارش ، یعنی  این که ، ویراستار با خواندن خبر یا مقاله و ‏گزراش سعی  کند، تا با حذف نکات زاید حجم مطلب را کاهش دهد. به این نوع ویرایش در ‏روزنامه نگاری مغرب زمین ‏To edit down‏ گفته می شود.‏

ویرایش تخصصی

از وجه بازبینی و وارسی مضامین تخصصی و اصطلاحات و واژگان تخصصی صورت می گیرد ‏‏.در این نوع ویرایش نقل قول ها و زیر نویس ها به دقت مورد بازبینی قرار می گیرند تا هیچ ‏نوع ایرادی از لحاظ امانتدری و فنی به متن وارد نباشد.‏

امروزه ویرایش در تحریریه هایی را که به ابزار الکترونیک مجهز هستند بر روی صفحه نمایش ‏کامپیوتر اِعمال می شود و ویراستاری الکترونیک علاوه بر روزنامه بزرگ بین المللی عمدتاً ‏در خبرگزاری ها بسیار رونق گرفته است. اگر چه کار ویرایش بر روی وی. دی. تی (‏VDT‏) یا ‏ترمینال پردازش تصویری (‏Video Display Terminal‏) بسیار سریع تر از نوع کاغذی آن ‏صورت می گیرد، اما هرگز نمی توان انتظار داشت که کسی که بر روی کاغذ ویراستاری ‏ضعیف است بر روی وی. دی. تی ویراستاری قوی باشد. شاید به همین دلیل است که ‏امروزه تایم و نیوزویک دو هفته نامه بین المللی امریکا از هر دو شیوه ویرایش مکتوب و ‏کامپیوتری استفاده می کنند.‏

متد ویرایش و ویراستاری در فناوری نوین ‏

یادآوری این نکته ضرورت دارد که ویرایش فقط در وجه نوشتاری صورت نمی گیرد. برنامه ‏های تلویزیونی قبل از آن که به نمایش درآیند ادیت (تدوین) می شوند، در فیلم های ‏سینمایی نیز همین کار انجام می گیرد. ‏

در مورد میکروفیلم ها نیز اصطلاح نمادهای ویرایش (‏editing symbols‏) به نمادهایی اطلاق ‏می شود که به برش و جا دادن «فریم ها» کمک می کنند . ‏

امروزه حتی با کمک تکنولوژی های جدید، عکس ها هم ادیت می شوند ،به این معنی که ‏می توان مثلاً فردی را از میان جمع حذف کرد، یا برای یکی سبیل گذاشت و یا کت نفر دیگر ‏را از تنش درآورد و همه این ها به راحتی بر روی عکس ها قابل اعمال هستند. ‏

پس بنابراین،  در همه سطوح به ویراستار نیاز داریم و به عبارت بهتر هر مجرای خبری به ‏ویراستارانی توانمند نیاز دارد تا کار را به گونه ای عرضه کنند که بیننده، خواننده و شنونده ‏سردرگم و رنجیده نشوند. ویراستاران سبب می شوند تا جریان اطلاعات روانتر و روانتر ‏حرکت کند. ‏

البته در مطبوعات ما امر ویراستاری هنوز کاملاً جا نیفتاده است و غالباً دبیران سرویس ها ‏نقش ویراستاران را ایفا می کنند، که عملاً مصحح هم هستند و در حین ویرایش رسم ‏الخطی خلاصه سازی و پرداخت تخصصی، به کار تصحیح هم می پردازند. ضمن این که هر ‏روزنامه چنان که گفتیم، رسم الخط و آیین نگارش خاص خود را اعمال می کند.‏

‏ باید این نکته را به خاطر داشت که برای گریز از ویرایش کاغذی، مطلوب این است که ‏روزنامه ها به سوی وی.دی.تی بروند. در وی. دی. تی انجام تغییرات و اصلاحات به طرزی ‏مکرر در کوتاه ترین زمان ممکن، شدنی است. تغییرات حروفی (سیاه و نازک و با فونت ها ‏یا پایه های مختلف) به راحتی صورت می گیرد. با یک دستور می توان کلمه ها، جمله ها، ‏پاراگراف ها و متون را از یک خبر به خبر دیگر و یا از یک گزارش به گزارشی دیگر انتقال داد، و ‏یا کلمه خاصی را در کل متن به کلمه دلخواه جدید تبدیل کرد، و از همه مهم تر این که ‏دیگر لازم نیست که صفحه بندها به حدس و گمان بپردازند تا دریابند که مطالب ‏دستنویس- که پس از ویرایش بسیار هم شلوغ و درهم و برهم هستند- چقدر جا خواهند ‏گرفت. ‏ویرایش الکترونیکی،

در این نوع  ویراستاری؛  با زدن یک کلید ازحجم دقیق مطلب- طول و عرض ستون ها- مطلع ‏می شود و آن را در اختیار صفحه آرا قرار می دهد. بگذریم از این که تا تبدیل شدن تحریریه ‏های کنونی به تحریریه های الکترونیک، کار دشوار و توانفرسای ویراستاری، و به دیگر زبان، ‏برّاق کردن متون کدر، کماکان بر گردن ویراستاران سنگینی خواهد کرد. اینان در پاره ای از ‏مواقع، حتی به ناچار به بازنویسی مطالب می پردازند و به همین دلیل هم هست که ‏ویراستاران روزنامه ها متمایز تر از همکاران خود در مجله ها و یا مراکز نشر کتاب هستند. ‏

دکتر مارتین ال گیبسن (‏Martin L.Gibson‏ ) نویسنده کتاب معروف ادیت در عصر الکترونیک ‏‏(‏Editing In Electronic Era‏ ) برای ویراستار ویژگی هایی را برمی شمارد؛

‏1. آشنایی دیرینه با نوشتار (تا نارسایی های نوشته را تشخیص دهد)؛

‏2. اعتماد به نفس سرشار (تا پرکاه در دریای تردید نباشد)؛

‏3. بلوغ فکری (تا در اصلاح و حک مطلب دچار هوس و غرور نشو د)؛

‏4. وسواس منطقی (تا از سر سهل انگاری تن به حرف نویسنده ندهد)؛

‏5. ذهن بدگمان (تا مطالب «بودار» را تأیید نکند)؛

‏6. وسعت دانش (تا در برابر هیچ مطلبی لنگ نزند)؛

‏7. عزم استوار (تا در برابر فشار کار پس نزند)؛

‏8. قناعت روحی (کمتر برای ویراستار هورا می کشند کار خوب را به خود روزنامه نگار ‏نسبت می دهند).‏

در هر صورت، هنوز متأسفانه ویرایش و آداب آن در محافل حرفه ای ما هم چنان سلیقه ای ‏است و از جایگاه و منزلت خاص فن برخوردار نشده است. ویراستاران باید این نقیصه رارفع ‏کنند ‏

منبع : معاونت امور مطبوعاتی و اطلاع رسانی ، دفتر مطالعات و توسعه رسانه ها و با ‏تشکر از حمید رضا ترکمندی.‏