بوم گردشگردی ؛ بررسی سفر به طبیعت ایران زمین ‏

ایران پنجمین کشور از نظر غنای طبیعی و از نظر تنوع زیستی است ، تنها ایالات متحده آمریکا با ایران قابل مقایسه می باشد، این اعلام  نظر رسمی  سازمان جهانی گردشگری  بوده  ودر ادامه ی اعلان نطرش می افزاید ؛ " این در حالی است که مساحت ایران به مراتب کمتر از آمریکا است و این مهم امکان بهره مندی از آب و هوای گوناگون را در بخش های مشخصی از سال در مناطق مختلف این  کشور  را فراهم نموده است."

علاوه بر این ؛ گوناگونی طبیعی ایران ، فرهنگ غنی و تنوع آن در مناطق مختلف کشور،  توجه به آن که آشنایی با فرهنگ قومیت های مختلف با احترام و حفظ آن ها یکی دیگر از اهداف اکوتوریسم  می باشد ، یکی دیگر از نقاط قوت اکوتوریسم ایران محسوب می شود .

اکوتوریسم یا بوم‌گردشگری یا بوم‌گردی، گونه‌ای از گردشگری است که انجمن جهانی اکوتوریسم ، آن را سفر مسئولانه در مناطق طبیعی و حفاظت از طبیعت  می شناسد و  رونق آن سبب افزایش سطح رفاه مردم محلی شود.

در  بوم گدشگری ( اکوتوریسم )، گردشگران برای دیدار از مناطق طبیعی نامسکون و دست‌نخورده ی  جهان سفر می‌کنند و به تماشای گیاهان و پرندگان و ماهی‌ها و دیگر جانوران می‌پردازند و یا توریسم متکی بر طبیعت ، که شامل آموزش و ارائه توضیحاتی از محیط طبیعی است  و به گونه‌ایی باید  طراحی شود که از لحاظ اکولوژیکی (بوم شناختی) پایدار باشد.

موقعیت بوم گردشگری ایران در چهار فصل

ایران سرزمین تقابل ها و تضادها است . این نظرو اذعان بسیاری از گردشگران و متخصصان است ،که می گویند؛ایران کشوری که  درآن می توان:

۲۷متر زیر سطح دریا بودو تا ۵۶۷۱متر بالاتر ا سطح دریا،بر فراز بلندترین قله اورآسیای غربی این سرزمین را زیر نظر گرفت .

شرق شناسان و جغرافی دانان برجسته جهان معتقدند؛ تمدن ایرانی  حاصل انطباق بسیار هوشمندانه با طبیعت چندگانه فلات ایران است .

 بسیاری از آداب و رسوم نواحی بومی کشور بخشی از توانمندی صنعت توریسم ایران به شمار می‌آید. واقعیت این است که در گوشه و کنار ایران همه ساله بسیاری از آیین‌ها برپا داشته می شود که حضور در آن‌ها در یافتن راز و رمز آن‌ها آرزوی بسیاری از علاقه مندان به سیر و سیاحت است، شناسایی این آداب و رسوم این فرصت را فراهم می‌آورد که ساکنان برای برگزاری تورهای اکوتوریستی به مضاعف سازی جاذبه‌ها پرداخته و شمار متقاضیان آن را افزایش دهند .

 هم چنین ایران کشوری است که میزان بارندگی سالانه ی آن  را در حدود ۲۰۰۰میلیمتر در نواحی خزر و میزانی از همان را به  میزانی معادل صفر را  در کویر مرکزی مشاهده نمود .

 حتی می توان جنگل های غنی و سرشار خزر را با دشت های بزرگ کویری را  به یک جا داشت  و یا  می توان به یک فصل اختلاف دمای معادل منهای ۳۵ درجه را تا بیش از مثبت ۴۵ درجه را به یک جا و یک زمان تجربه نمود.

ایران کشوری است که در چهارراه مهاجرتی در آسیا و بین شرق و غرب و شمال و جنوب واقع گردیده و کشوری که کرانه کامل خلیج همیشه فارس را به طول بیش از ۱۶۰۰کیلومتر و شمال را به طولی بیش ۸۰۰ کیلوتر در اختیار دارد. 

ایران کشوری  است که؛ ۱۰ پارک ملی ،۵اثر طبیعی ملی،۲۶ پناهگاه زنده حیات وحش ،۴۷ منطقه حفاظت شده  دارد  و بیش از ۷۰۰۰ گونه گیاهی با اقلیت ۲۰درصد بومی آن ،بیش از ۵۰۰ گونه از پرندگان با اقلیتی کمی بیش از ۲۰ درصد ،در حدود۳۲۵ گونه آبزی را در جنوب و ۹۳درصد ذخیره ماهیان خاویاری جهان را در شمال ،بیش از ۱۴۸ گونه جانوری شاخه پستانداران را با اقلیتی بومی و ۱۵ درصدی در آن زیست می کنند و به حیات وحش خود ادامه می دهند .

 فلات ایران در موقعیتی است که هنوز ظرفیت های بی نهایت و جاذبه های طبیعی و هر ان چه در مفهوم اکوتوریسم می گنجد را  به یک جا دارد .

چشم‌انداز امور بین‌الملل گردشگری ایران

به نقل از ایسنا ؛ در میزگردی با موضوع «چشم‌انداز امور بین‌الملل گردشگری ایران»، که به همت موسسه طبیعت برگزار شد، در این کنفرانس گردشگری به چالش‌ها و فرصت‌های این حوزه  مورد بررسی شد تا راهکارهایی را برای بهبود شرایط بین‌المللی گردشگری ایران ارائه دهند.

 از جمله مباحث مطرح شده در این کنفرانس ، نبود برنامه از مهم‌ترین چالش‌های بخش گردشگری، به ویژه در حوزه‌ی بین‌الملل  بوده است .هرچند به گفته‌ی برخی کارشناسان، در گذشته طرحی برای گردشگری ایران با مشارکت کارشناسان سازمان جهانی جهانگردی نوشته شده بود، ولی اکنون آن‌ها معتقدند این طرح به بازنگری نیاز دارد. در واقع، از اظهار نظر کارشناسان این‌طور برمی‌آید که گردشگری فعلا طرح مدونی ندارد.

توجه به آموزش و بالابردن سطح تخصصی

به گفته ی  محمدعلی اینانلو کارشناس اکوتوریسم : تا امروز مدام درباره‌ی گردشگری فرهنگی بحث شد و می گویند ،یک گردشگر به یک مقصد چند بار سفر می‌کند، ولی باید گفت گردشگر فرهنگی به‌ندرت اتفاق می‌افتد تخت جمشید را دوباره ببیند. تنها جایی که امکان برگشت دوباره وجود دارد، عرصه‌ی طبیعت است، چون طبیعت مدام در حال تغییر است.

ما یاد گرفته‌ایم که  بگوییم  صنعت گردشگری، یکی از پردرآمدترین و اشتغال‌زاترین صنایع در دنیا است و کشور ما یکی از جوان‌ترین کشورهای دنیا است.  اما باید کارشناسان ، خبرنگاران ،عکاسان ، تورلیدرها ، مدیران بخش گردشگری  تخصص خود را افزایش دهند و سطح تخصصی  را باید با آموزش مستمر بالا برد .

چگونه برنامه ریزی کنیم

اکوتوریسم نه تنها دوست دار محیط زیست است بلکه در مقایسه با گردشگری معمول آسیب‌های فرهنگی و ایجاد تغییرات کمتری را هم دارد. در حالی‌که فحشا، بازارسیاه و مواد مخدر اغلب محصول جانبی گردشگری انبوه است، سعی اکوتوریسم بر این است که به فرهنگ احترام گذارد و  تاثیر حداقل بر روی محیط طبیعی و جمعیت انسانی کشور مقصد داشته باشد.

به دلیل این‌که اکوتوریسم اغلب مستلزم سفر به مناطق دوردست و مکان‌هایی است که در آن‌جا جوامع کوچک و محلی تجربه کمی در تعامل و برخورد با افراد بیگانه داشته اند کار آسانی نیست، دستیابی به این موضوع  مثل گردشگری رایج نمی باشد .

  بوم گردشگری یا اکوتوریسم، مستلزم داشتن ارتباط نابرابر قدرت میان بازدید کننده و میزبان است و این موضوع به نوبه خود سبب تبدیل شدن ارزش‌ها و اخلاقیات به متاعی قابل خرید و فروش است.

برای این که بتوانیم تا حدودی طبیعت گرد مسئول باشیم باید از قبل در مورد سنت‌های محلی، کدهای پوششی مورد نظر در مقصد و دیگر هنجارها موجود در مقصد بدانیم و نباید به صورت و بدون اطلاعات و دانش قبلی به اجتماعات خاص وارد شویم، مگر این که دعوت شویم و یا این کار به صورت برنامه و تور از قبل مشخص و برنامه ریزی شده باشد.

محورهای مطالعاتی؛ مباحث نظری و کاربردی

برنامه ریزی و توسعه گردشگری

-           برنامه ریزی  بوم گردشگری برای توسعه پایدار و گردشگری در نواحی ساحلی شمال و جنوب کشور .

-           مدیریت مقصد و هدف های گردشگری اکوتوریسم و روش‌شناسی  آموزشی  برای  اکوتوریسم روستایی  و برنامه ریزی  ویژگی ‌های  طبیعی  منطقه و نوع اکوتوریسم مورد نظر.

-          تدوین یک دستورالعمل آموزشی وتوجیه آموزشگران به استفاده ازروش‌های مختلف در مناطق‌گوناگون کشور.

-          تلاش برای  توسعه و پی ریزی یک نظام صدور پروانه بهره‌برداری  مفید برای  اکوتوریسم در سطح ملی .‌

-          برنامه ریزی  بازار ،همان طور که به توسعه محصولات توریستی  مرتبط است ،باید به عنوان بخشی  از فرایند برنامه ریزی  کلی  گردشگری  در نظر گرفته شود.

-            باتعیین اهداف بازاریابی،تدوین راهبرد بازاریابی،تهیه و اجرا برنامه ترویج وارائه خدمات اطلاع رسانی  گردشگری .

-          برنامه ربزی  بازار را می  توان برای  گردشگرانی  بین المللی  و داخلی  و یا به صورت ترکیبی  برای  هر دو انجام داد.

برنامه ریزی محلی

 گردشگری آسیب‌هایی(خساراتی) را نیز به دنبال دارد. در اکوتوریسم سعی بر این است که اثرات منفی هتل‌ها، مسیرها، و دیگر زیرساخت‌ها با روش‌های مختلفی مثل، استفاده از مواد قابل بازیافت، به کار بردن هرچه بیشتر مواد ساختمانی محلی، منابع تجدید پذیر، بازیافت و انهدام ایمن زباله و فضولات و به کار بستن طراحی و معماری مطابق با فرهنگ و محیط زیست به حداقل ممکن کاهش بیابد. کاستن از این تاثیرات  مستلزم آن است که تعداد گردشگران و شیوه رفتارآن‌ها در طبیعت به  گونه‌ای باشد که تاثیرات منفی بر روی اکوسیستم را به حداقل ممکن برساند.

جوامع محلی هم باید از درآمد حاصل و امکانات رفاهی موجود درمناطق حفاظت شده آن شامل ؛ آب آشامیدنی، جاده، مراکز درمانی سهمی ببرند.

اداره محل‌های اردو زنی، اماکن اقامتی، رستوران‌ها باید به صورت کامل یا مشترک با جوامع محلی در پیرامون پارک ها و دیگر مقاصد گردشگری باشد.

 از این مهم‌تر اگر به اکوتوریسم به عنوان ابزاری برای توسعه مناطق روستایی نگریسته می‌شود پس باید بتواند به انتقال تصدی‌گری اقتصادی و سیاسی به جوامع محلی، روستاها، تعاونی‌ها و دیگر شرکت‌ها کمک کند. این مشکل‌ترین و زمان‌برترین اصل در معادله اقتصادی است و موضوعی است که متصدیان خارجی و شرکا دراین بخش اغلب از آن غافل‌اند و یا به شکلی ناقص آن را اجرا می‌کنند.

برنامه ریزی فرا منطقه ای

بیش از 80 درصد منافع توریسم ایران ، متعلق به استان های  قابل توسعه یافته تر تهران، مازندران، خراسان، اصفهان و فارس می باشد که تمرکز تسهیلات ، امکانات و جاذبه های توریستی مهم ترین دلایل این روند محسوب می شوند.

اکوتوریسم خواهان رویکردی کلی‌تر به سفر است، سفری که گردشگران در آن سعی بر احترام، یادگیری و منفعت رساندن به جوامع و محیط زیست محلی داشته باشند. هرچند آن دسته از تعاریفی هم که بر روی سود رساندن و حساس بودن نسبت به مسایل فرهنگی مقصد تاکید می‌کنند را نمی‌توان نسبت به مسایل و وقایع سیاسی کشور بی تفاوت دانست.

بررسی و آسیب شناسی

 گزارش ها  نشان می دهد که تصویر ذهنی نا مطلوب از ایران به عنوان یک مقصد توریستی نا امن یاد می کنند و تحولات اقتصادی عمده ترین عواملی هستند که توریسم بین المللی و داخلی ایران را تحت تأثیر قرار می دهند.

 بررسی، مطالعه و ارزیابی روند کنونی صنعت توریسم ایران بیانگر این امر است که فقدان چهارچوب مفهومی عقلانی از توریسم به عنوان یک صنعت مهم، در حال  فرسودگی و ناکارآمدی امکانات و تسهیلات توریستی و شبکه ارتباطی ایران برای توسعه توریسم در سطح بین المللی، است .

ساختار سازمانی نا مناسب و تعدد مراکز سسیاست گذاری در حوزه توریسم ، ناکارآمدی سازمان متولی کنونی توریسم ایران به عنوان وزنه ای سنگین در کابینه دولت، فقدان ضمانت اجرایی قوانین و مقررات توسعه توریسم ایران ، عدم تمایل بخش خصوصی برای سرمایه گذاری در این بخش است .

 مدیریت دولتی و نیمه دولتی تسهیلات و امکانات عمده توریستی ،

 عدم بکارگیری سیستم حساب اقماری توریسم(TSA ) در حساب های ملی ،

 بی توجه ای  به آمار و داده های ضروری برای برنامه ریزی و فناوری اطلاعات (IT ) در حوزه توریسم ،

 فقدان رویکرد برنامه ریزی ناحیه ای و محلی برای توریسم ایران،

 تحولات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی داخلی و ارائه تصویری نا مطلوب از ایران برای توریست های بین المللی از سوی وسایل ارتباط جمعی غرب  مهم ترین دلایل ناکامی برنامه های توسعه توریسم ایران در برنامه ریزی فرامنطقه ای و بین المللی محسوب می شوند.

در بسیاری از کشورهای در حال توسعه جمعیت روستایی ساکن در اطراف پارک‌های ملی  و دیگر جاذبه‌های گردشگری به صورت مداوم بر سر کنترل و تملک منافع حاصل از این جاذبه‌ها با دولت مرکزی و شرکت‌های چند ملیتی در حال نزاع و ستیز هستند. بنابراین لازم است اکوتوریسم نسبت به شرایط سیاسی کشور میزبان و حال و هوای اجتماعی آن حساس باشد و لازم است اکوتوریسم با تحریم‌های بین‌المللی و نزاع های منطقه ایی و خاورمیانه  تقویت شود .

چالش های بوم گردشکری ایران

رویکرد نامناسب دولتی به گردشگری و به ویژه طبیعت گردی موجب شده که بهره برداری فیزیکی از منابع طبیعی نظیر جنگل ها و معادن و تغییر کاربری مناطق طبیعی به زمین های کشاورزی مقدمات نابودی محیط زیست مناطق را فراهم کند به عنوان مثال استخراج پوکه معدنی در منطقه کوه دماوند که بلند ترین قله مخروطی جهان است ترجیح داده می شود  به توسعه پایدار اکوتوریسم  که با منافع ملی در تضاد است .

عدم آموزش و اطلاع رسانی  مردم محلی  در ارتباط تعامل با  گردشگران و هم چنین حفاظت و نگهداری  منا طق هدفمند و نقطه گذاری شده  که باعث از بین رفتن یا کاهش جذابیت های طبیعی محل  می شود . مشاهده شده است که  افراد محلی پس از رفت و آمد گردشگران در منطقه ای  به جای تجهیز خانه های محلی به ملاحضات زیست محیطی در پی تاسیس هتلی با شکل شهری آن برمی آیند  که تهدیدی است  برای محل و از بین رفتن زیبایی بصری  طبیعت می شود.

  زیر ساخت های نامناسب ریلی و هوایی سبب عدم سفر عمده اکوتوریست ها به مناطق دورتر از مناطق زندگی شان شده است و از آن جا که عمده آژانس های طبیعت گردی در تهران واقع شده اند سفرها عموما تا شعاع مشخصی از تهران برنامه ریزی می شوند.  

  طبق آمار سایت رسمی سازمان گردشگری میراث فرهنگی و صنایع دستی تعداد مدرسان طبیعت گردی از 50 تن فراتر نمی رود و این در حالی است که با پتانسیل بالای ایران در این زمینه ضعف تخصص خود نمایی می کند .

  عدم وجود امنیت در مناطق کویری و بیابانی ایران و نارسایی زیرساخت های حمل و نقل در تابستان در مناطق شرقی به دلیل طوفان های شن و در فصل زمستان در مناطق شمالی و غربی کشور.

عدم سهولت اخذ روادید برای گردشگران خارجی و تمرکز گرایی در تبیین سیاست های اکوتوریسم و هم چنین  پاسخگو نبودن  هتل ها و مراکز اقامتی به طبیعت گردان

شکار بی رویه و عدم توانایی سازمان حفاظت از محیط زیست جهت جلوگیری از آن به دلیل تعداد اندک محیط بانان در مناطق حفاظت شده ، پارک های ملی و... باعث روند انقراضی گونه های مختلف جانوری شده است.

منبع: وب سایت http://www.untamedpath.com/

مترجم: آقای وحید نظری